Każdy grzyb zostawia ślad – pozytywny. Nawet jego odpadki zmieniają świat.
Gdy ostatni grzyb opuści uprawę – czy to elegancki shiitake, potężny maitake, czy skromny pieczarka – zostaje po nim coś, o czym mało kto mówi: substrat po uprawie grzybów. Ten „odpad” to niepozorna mieszanina słomy, trocin, odpadów rolnych, a także resztek grzybni. Rocznie na świecie produkuje się miliony ton takiego materiału. Ale zamiast zalegać na hałdach, substraty te zaczynają… ratować pszczoły, regenerować gleby i karmić zwierzęta. To historia o tym, jak śmieci po grzybach stają się superbohaterami ekosystemów.
Czym jest odpad po uprawie grzybów?
Uprawa grzybów wymaga „łóżka”, to znaczy substratu, bogatego w węgiel i związki odżywcze, który kolonizuje grzybnia. Po zbiorach substrat wygląda na wyeksploatowany, ale w rzeczywistości jest:
- nadal bogaty w ligninę, celulozę, hemicelulozę
- zawiera resztki enzymów grzybowych
- jest częściowo rozłożony – łatwiej dostępny dla mikroorganizmów
Taki substrat nazywamy „spent mushroom substrate” (SMS). Świat produkuje rocznie ok. 12 mln ton SMS. Co z nim zrobić?
Po pierwsze: Odpadki po grzybach ratują pszczoły: biomedyczne ule
Badania z ostatnich lat odkryły fascynujące zjawisko: grzybnia i jej ekstrakty wspierają odporność pszczół miodnych.
Paul Stamets, znany mykolog i innowator biotechnologiczny, przeprowadził badania z Uniwersytetem Waszyngtońskim, pokazując, że:
- pszczoły, które piły syrop zawierający ekstrakty z grzybni Ganoderma i Fomes, miały 75% mniejszy poziom wirusa deformed wing virus
- spadła także infekcja wirusami Varroa destructor
Co ma to wspólnego z odpadami? Otóż substraty po uprawie grzybów tych gatunków zawierają bioaktywne metabolity, które można ekstrahować i wykorzystać w „pszczelej farmacji”. Zamiast spalać odpady – można je przetworzyć na leki wspierające pszczoły.
Po drugie: Odpadki po grzybach regenerują gleby
Zwykłe pole po intensywnej uprawie potrzebuje lat, aby odzyskać życie mikrobiologiczne. Substraty po grzybach robią to… w miesiące. Dodatkowo, badania pokazują, że dodanie SMS do gleby:
- zwiększa aktywność mikroorganizmów glebowych
- poprawia zawartość materii organicznej i humusu
- redukuje choroby glebowe poprzez efekt supresji patogenów
Dodatkowo substraty mają działanie fitoremediacyjne – pomagają usuwać metale ciężkie z gleby. Rolnicy regeneratywni wykorzystują SMS jako:
- nawóz organiczny
- dodatek do kompostu
- materiał poprawiający strukturę gleby (aerację)
Po trzecie: Odpadki po grzybach karmią świat: pasza przyszłości
Możesz być zaskoczony, ale substraty po uprawach shiitake, maitake czy boczniaka są wartościowym składnikiem pasz.
W badaniach na bydle, owcach i kozach:
- SMS zwiększał przyrost masy ciała
- poprawiał strawność błonnika
- obniżał koszty paszy
Dzięki wcześniejszej fermentacji przez grzyby, substrat staje się łatwiej strawny dla przeżuwaczy, przez co działa trochę jak naturalny „prebiotyk” paszowy. Co więcej, SMS zawiera resztkowe białko, aminokwasy i enzymy korzystne dla mikrobioty jelitowej zwierząt.
Po czwarte: Zero waste w praktyce: cykl życia substratu
Cykl życia substratu po grzybach wygląda następująco:
- substrat startowy: trociny, słoma, a także odpady roślinne
- substrat po grzybach (SMS) – jeszcze bogaty w materię organiczną
- ponowne użycie: nawóz i polepszacz gleby, pasza, surowiec do biopaliw, a także źródło bioaktywnych ekstraktów (np. dla pszczół)
Praktycznie zero odpadów końcowych – każdy etap wzbogaca inny ekosystem.
Po piąte: Odpadki jako źródło leków i biopestycydów
Okazuje się, że SMS zawiera resztkowe:
- polisacharydy, które działają immunomodulująco
- enzymy lityczne hamujące rozwój patogenów roślin
- związki przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne
Tymczasem trwają badania nad użyciem ekstraktów z SMS do:
- ochrony roślin (naturalne pestycydy)
- suplementacji probiotykami dla gleby
- surowca farmaceutycznego (metabolity wtórne)
Po szóste: Urban farming i DIY: jak wykorzystać odpadki po grzybach w domu?
Dla miejskich ogrodników SMS to:
- doskonały mulcz przeciw chwastom
- składnik kompostu balkonowego
- baza do kolejnych upraw grzybów na mniejszą skalę
Niektórzy również eksperymentują z biomateriałami z odpadów grzybowych – do produkcji biodegradowalnych doniczek, opakowań, a nawet cegieł.
Każdy grzyb zostawia ślad – pozytywny
Kiedy myślimy o grzybach, wyobrażamy sobie może pizzę z pieczarkami albo elegancką risotto z maitake. Ale prawdziwa magia dzieje się po zbiorach. To, co wydaje się śmieciem, okazuje się:
- lekiem dla pszczół
- jedzeniem dla zwierząt
- nawozem dla gleby
- składnikiem biomateriałów
- źródłem bioaktywnych związków
Podsumowując:każdy grzyb zostawia ślad – i to ślad regeneracji, odbudowy, życia. W świecie, który tonie w odpadach, odpadki po grzybach pokazują, że cykl życia może być naprawdę zamknięty.
_____________________________
Bibliografia
Royse, D. J., Baars, J., & Tan, Q. (2017). Current overview of mushroom production in the world. Mushroom Biotechnology, 5-13.
Stamets, P., et al. (2018). Extracts of polypore mushroom mycelia reduce viruses in honey bees. Scientific Reports, 8(1), 13936.
Liu, C., Wang, W., & Wu, C. (2018). Spent mushroom substrate improves soil microbial community and suppresses soil-borne diseases. Agriculture, Ecosystems & Environment, 267, 265-273.
Medina, E., Paredes, C., Pérez-Murcia, M. D., Bustamante, M. A., & Moral, R. (2012). Spent mushroom substrates as component of growing media for ornamental plants. Bioresource Technology, 103(1), 625-632.
Yildiz, A., Gezen, S. S., & Yildiz, S. (2007). Effect of spent mushroom substrate on digestibility and growth in sheep. Small Ruminant Research, 71(1-3), 246-250.
Jiang, T., Zhang, M., & Mujumdar, A. S. (2013). Effect of low temperature drying and cooking methods on health-promoting compounds and antioxidant capacity of shiitake mushroom. Food Chemistry, 138(4), 2158-2164.
Singh, M., Kumar, A., Singh, S., & Kumar, S. (2021). Biotransformation of agro-industrial waste for sustainable production of bioactive compounds: A review. Applied Microbiology and Biotechnology, 105(10), 4031-4048.
Wang, X., Zhang, X., Zhao, Y., & Wang, Y. (2020). Bioconversion of spent mushroom substrate into biofertilizers: A sustainable approach. Bioresource Technology, 314, 123752.
Jones, M., Bhat, T., Kandare, E., Yuen, R., Wang, C. H., & John, S. (2018). Waste-derived low-cost mycelium composite construction materials with improved fire safety. Scientific Reports, 8(1), 9668.
